Podział działki rolnej – procedura krok po kroku

Złote czasy inwestorów, którzy kupowali grunty rolne tylko po to, by na nich dobrze zarobić, raczej przeszły już do historii. Dziś po pierwsze nie każdy może taką ziemię nabyć, a po drugie zmiany w przepisach znacznie utrudniły podział działki rolnej. Tymczasem to właśnie na tym opierała się strategia inwestycyjna. Kupić tanio dużą działkę rolną, podzielić ją na mniejsze i sprzedać z dużym zyskiem. Przyjrzyjmy się, jak obecnie można przeprowadzić podział nieruchomości rolnej i z czym to się wiąże.

Dobra koniunktura dla budownictwa mieszkaniowego spowodowana poprawiającą się sytuacją materialną społeczeństwa, łatwo dostępnymi kredytami i jednocześnie brakiem innych opłacalnych form inwestowania kapitału sprawiła, że ceny działek budowlanych urosły do absurdalnych rozmiarów, a ich dostępność systematycznie spada. Wypełniają się nie tylko granice miast, ale i tereny podmiejskie, a różnica między nimi coraz bardziej się zaciera. Ci, którzy chcą naprawdę zamieszkać za miastem, szukają więc działek na wsi.

Do niedawna przepisy praktycznie nie ograniczały obrotu gruntami rolnymi, a podział dużej działki rolnej na mniejsze był formalnością. Do tego każdy, kto kupił ziemię, stawał się rolnikiem. Grunty rolne zazwyczaj były położone w malowniczych miejscach, kosztowały znacznie mniej niż budowlane i nawet nieco kłopotliwe przekształcenie działki rolnej w budowlaną nie zniechęcało potencjalnych nabywców. To jednak było przyczyną spekulacji i groziło szybką destrukcją rolnictwa. Przepisy więc radykalnie zaostrzono. Początkowo tak bardzo, że obrót ziemią praktycznie wstrzymano. Po kolejnych nowelizacjach prawo wyraźnie sprzyja rolnikom i obecnie ze względu na ograniczenia powierzchni w wolnym obrocie nie każdy może kupić ziemię rolną, nie zawsze możliwy jest sensowny podział działki rolnej i wreszcie — nie zawsze można ją zagospodarować po swojej myśli.

Kto może kupić działkę rolną?

Ogólnie obowiązuje zasada, że grunty rolne mogą kupować wyłącznie rolnicy. Wyjątkiem są działki o powierzchni do 0,3 ha, które może kupić każdy. Tak małe jednak rzadko się trafiają. Działki większe, ale jednocześnie nieprzekraczające 1 ha, można kupić, nie mając statusu rolnika, o ile Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa nie skorzysta z przysługującego mu prawa pierwokupu. To wydłuża procedurę, a umowa przedwstępna kupna działki przyjmuje formę notarialnego aktu warunkowej sprzedaży, którą należy przesłać do KOWR. Dopiero, gdy nie będzie on zainteresowany, podpisywana jest właściwa umowa sprzedaży.

Zakup działki rolnej o powierzchni przekraczające 1 ha przez nie rolnika, wymaga uzyskania zgody dyrektora KOWR, która udzielana jest w formie decyzji administracyjnej. Poprzedzona jest ona zawsze próbą znalezienia kupca mającego status rolnika, a cena takiej ziemi jest regulowana i nie może przekraczać o więcej niż 50% średniej ceny gruntu rolnego ustalonej przez GUS. Jeśli transakcja dojdzie jednak do skutku, wiąże się ze zobowiązaniem, że przez przynajmniej 5 lat będzie na tym gruncie prowadzona działalność rolnicza. Nie można jej więc w zasadzie przez ten czas ani sprzedać ani przekształcić. To wszystko skutecznie zniechęca deweloperów. Taki obrót jest po prostu niezbyt zyskowny.

Teoretycznie rozwiązaniem mógłby więc być podział gruntów rolnych, na takie działki, aby można było je sprzedać każdemu, ale prawodawca to przewidział i w myśl obowiązujących przepisów nie jest możliwe wydzielenie działki rolnej o powierzchni mniejszej niż 30 arów. Można to zrobić tylko wówczas, jeśli wydzielony w ten sposób teren powiększy sąsiednią nieruchomość lub podział nieruchomości rolnej będzie związany z regulacją granic między sąsiadującymi działkami. W takich przypadkach przeprowadza się podział administracyjny, który potwierdza decyzja wójta, burmistrza lub prezydenta miasta.

Podział administracyjny na działki do 30 arów

Jeśli planowany podział działki rolnej poniżej 0,3 ha wyczerpuje powyższe przesłanki, właściciel gruntu (lub wieczysty użytkownik) składa wniosek do organu właściwego miejscowo, dołączając do niego:

• tytuł prawny do nieruchomości,
• wypis i wyrys z ewidencji gruntów i budynków,
• wstępny projekt podziału działki (który można sporządzić samodzielnie).

Gdy wniosek zostanie uznany za poprawny i zgodny z miejscowym planem zagospodarowania, uprawnionemu geodecie zleca się przygotowanie dokumentacji podziałowej. Tworzy on operat, który następnie wymaga uwierzytelnienia przez Powiatowy Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej. To nic innego, jak sprawdzenie, czy informacje w nim zawarte są zgodne z danymi w bazach ewidencyjnych. Jeśli wszystko jest w porządku, operat należy przedstawić wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta wraz z wnioskiem o wydanie decyzji administracyjnej. Po jej otrzymaniu i uprawomocnieniu właściciel dzielonej działki występuje do Sądu Rejonowego o zmianę w księdze wieczystej. Od tego momentu wydzielona nieruchomość będzie mieć swój odrębny numer działki na mapie.

Od powyższej reguły istnieją jeszcze wyjątki, dzięki którym wydzielona działka może być mniejsza niż wymagane dla działki rolnej minimum (0,3 ha), nawet jeśli nie będzie powiększać sąsiedniej nieruchomości ani regulować granic. Pierwszy to podział działki rolnej z warunkami zabudowy. Jeśli takie warunki zostaną określone, można wydzielić mniejszą działkę. To jednak nie zawsze jest możliwe, bo decyzję o warunkach zabudowy uzyskamy tylko wówczas, gdy w gminie nie opracowano planu zagospodarowania i to wyłącznie dla gruntów, które mają dostęp do drogi publicznej, są uzbrojone, a w pobliżu istnieje podobna zabudowa, do tej, którą planujemy. Warunkiem jest również to, aby zmiana przeznaczenia gruntów nie wymaga uzyskania zgody ministra, zatem dotyczy tylko ziemi o niższych klasach.

Druga możliwość, kiedy wydzielona działka może mieć mniej niż 0,3 ha, to zniesienie współwłasności, jeśli nie da się nieruchomości podzielić tak, aby każda ze stron otrzymała należny jej kawałek o wymaganej wielkości. To jednak wymaga przeprowadzenia postępowania przed sądem cywilnym.

Prawo dopuszcza również wydzielenie działki budowlanej w sytuacji gdy:

• na działce w dobrej wierze został już wzniesiony budynek mieszkalny przez jej samoistnego posiadacza,
• umożliwi to korzystanie z istniejącego już na działce budynku,
• podział działki zabudowanej przynajmniej dwoma budynkami związany jest ze zniesieniem współwłasności.

Większość z tych sytuacji nie obejmuje więc zakupu działki rolnej z zamiarem przekształcenia jej w budowlaną.

Podział działki rolnej powyżej 0,3 ha

Kiedy planujemy podział działki rolnej na mniejsze, w taki sposób, że ich powierzchnia po podziale będzie większa niż 30 arów, nie jest wymagany tryb administracyjny.

Procedura jednak wygląda podobnie, z tym że podział geodezyjny działki rolnej nie kończy się wydaniem decyzji.

Wniosek o podział składamy bezpośrednio do uprawnionego geodety, dołączając takie same dokumenty, jak w przypadku podziału administracyjnego (tytuł prawny, wypis i wyrys z ewidencji oraz proponowane granice).

Dalsze kroki podejmuje już geodeta, a do jego zadań należy:

• zgłoszenie prac do Powiatowego Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej i pozyskanie stamtąd mapy zasadniczej,
• sporządzenie mapy do celów projektowych,
• naniesienie na niej projektowanych zmian w formie opisowej lub graficznej (na czerwono),
• sporządzenie wykazu zmian gruntowych.

W kolejnym etapie geodeta wynosi nowe granice na grunt i okazuje je stronom zainteresowanym oraz sporządza protokół z przyjęcia granic działki. Zawiera on dane osobowe osób uczestniczących w okazaniu, oznaczenie nieruchomości (numer działki i numer księgi wieczystej) oraz szkic graniczny. Komplet dokumentów przekazuje następnie do Ośrodka Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej.

Organ ten po sprawdzeniu poprawności podziału dokonuje wpisu do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego i na wniosek zleceniodawcy uwierzytelnia sporządzone na podstawie prac geodezyjnych dokumenty. Jeśli zaś weryfikacja danych zawartych w dokumentach z tymi umieszczonymi w bazach ewidencyjnych wypadnie negatywnie, organ zwraca przekazane dokumenty geodecie wraz z informacją zwrotną, co należy w nich poprawić.

Po dokonaniu zmian w Państwowej Ewidencji Gruntów należy się zwrócić o wydanie aktualnego wypisu z rejestru gruntów i wyrysu z mapy ewidencyjnej, na którym będzie naniesiona nowa działka. Te dokumenty są z kolei podstawą do dokonania zmian w księdze wieczystej prowadzonej dla dzielonej działki, czyli ujawnienie podziału działki. Z wnioskiem o dokonanie tych zmian zwracamy się do Wydziału Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego, który prowadzi daną księgę.

Podział działki siedliskowej

Prawo nie sprzyja swobodnemu obrotowi gruntami rolnymi, więc zazwyczaj podział rolny ma na celu ich sprzedaż osobom, które statusu rolnika nie mają. Sam zakup to jednak nie wszystko, gdyż przekształcenie działki rolnej w budowlaną to również sporo formalności i niemałe koszty. A jak sytuacja wygląda w przypadku działek siedliskowych?

Siedlisko to działka rolna przeznaczona pod zabudowę zagrodową. Postawienie budynku mieszkalnego na takim gruncie nie wymaga jego odrolnienia, pod warunkiem, że pozostanie on częścią gospodarstwa i nie sprzeciwia się temu miejscowy plan zagospodarowania. W praktyce dotyczy więc tylko rolników.

Czy nie rolnik może kupić działkę siedliskową? Może, choć obowiązują tu te same ograniczenia, co przy pozostałych gruntach rolnych. Postawienie domu na takiej działce będzie możliwe pod warunkiem, że wydano dla niej warunki zabudowy. Nie rolnicy, będą musieli jednak najpierw przeprowadzić zmianę przeznaczenia gruntu. To, przypomnijmy, wiąże się ze sporymi kosztami i nie zawsze jest możliwe.

Podział działki siedliskowej jest dopuszczalny tylko wtedy, gdy w jego efekcie uda się wydzielić działki nadające się do postawienia na nich budynków mieszkalnych i gospodarczych niezbędnych do normalnego użytkowania przydzielonych im części nieruchomości. Tu uwaga na pułapkę. Prawo dopuszcza zabudowę na działce siedliskowej, gdy jej powierzchnia ma minimum 1 ha, a przypomnijmy, że aby osoby bez statusu rolnika mogły kupić działkę rolną o powierzchni przekraczającej 1 ha, muszą uzyskać decyzję KOWR. Budowa na takiej działce, a nawet korzystanie z niej bez zamiaru prowadzenia gospodarstwa, musi być poprzedzone odrolnieniem.

Ile kosztuje podział działki rolnej?

Na to pytanie trudno odpowiedzieć jednoznacznie, bo większość opłaty pochłania wynagrodzenie geodety, a jego stawka jest uzależniona od ilości pracy, którą musi wykonać oraz od rejonu Polski. Prosty podział standardowej działki na dwie może więc kosztować ok. 2-3 tys. złotych, ale jeśli obszar jest większy, działek ma być wydzielonych więcej, a do tego utrudniają go przeszkody terenowe, nierówności utrudniające widoczność czy załamania granic, stawka rośnie.
Do tego dochodzi cena uzyskania wyrysu mapy ewidencyjnej (od kilkunastu do kilkuset złotych), koszt opracowania mapy do celów projektowych (od 800 zł wzwyż) i opłaty sądowe.

Jak więc widać, zmiany przepisów w wyraźny sposób sprzyjają rolnikom i w założeniu ma to na celu ochronę gruntów rolnych i powstrzymanie ekspansji deweloperów, którzy kusili rolników perspektywą łatwego zarobku. Nadal dość atrakcyjna cena ziemi nie jest więc już tak kusząca, bo ogrom formalności i koszty związane ze zmianą przeznaczenia gruntów w zasadzie ją niwelują, a podział działki rolnej na mniejsze, nie jest już taki prosty. Dlatego przed tymi, którzy są zdecydowani zamieszkać na wsi, albo długa przeprawa z urzędami, albo uzyskanie statusu rolnika.